Najogólniej rzecz biorąc zniekształcenia poznawcze to nieracjonalne, często wyolbrzymione sposoby myślenia. Wpływają one na to, jak postrzegamy innych ludzi, dotyczące nas wydarzenia, a także świat dookoła nas. Od razu uspokajam: ulegamy im wszyscy, bez wyjątku. Często te błędy w myśleniu są tak bardzo mocne, że przyjmujemy je za prawdę, zbytnio ich nie podważając.
Krokiem do poradzenia sobie z nimi jest zaakceptowanie, że w ogóle istnieją, że często im ulegamy i że czasem nie warto iść na skróty. Zniekształcenia poznawcze są bowiem taką ścieżką w naszej głowie, która sprawia, że jesteśmy szybciej celu, ale po drodze nie widzimy, że coś jednak się nie zgadza… W depresji – zarówno młodzieńczej jak i „dorosłej” odgrywają niechlubnie dużą rolę, często podtrzymując niektóre objawy. To właśnie zniekształcenia poznawcze odgrywają niechlubną rolę w negatywnym postrzeganiu rzeczywistości przez nastolatka czy dorosłego chorującego na depresję. To właśnie one sprawiają, że wiele sytuacji - również tych nieskomplikowanych - może się wydawać czymś nie do zniesienia.
Na różnych psychologicznych stronach możecie znaleźć bez trudu listy zniekształceń poznawczych. Tutaj każdemu z nich poświęcę oddzielny artykuł. Postaram się, aby mój opis nie był najeżony terminami psychologicznymi i pasował właśnie do depresji z dwóch perspektyw: nastolatka i jego rodzica.
Wiele osób chciałoby znać swoją przyszłość. Dałoby im to odpowiedzi na dręczące pytania:
- Czy dobrze zrobiłem?
- Czy podjęłam właściwą decyzję?
- Czy zdam na studia?
- Czy moje dziecko wyzdrowieje?
Z pomocą w tych i każdym innym temacie biegną wróżki, wróżowie i inne osoby zajmujące się przepowiadaniem tego, co wydarzy się w naszym życiu jutro, za tydzień czy dziesięć lat. Zarabiają na tym niemałe pieniądze, ale…
Przepowiadanie przyszłości. Co to takiego?
To zniekształcenie poznawcze (nieco wykoślawione myślenie) polegające na stronniczym przewidywaniu tego, co się wydarzy w przyszłości, bez dopuszczenia innych możliwości, a także bez dostrzeżenia własnego wpływu na to. W depresji często jest to katastrofizowanie, czyli przewidywanie notorycznych porażek. Totalnej porażki. Bez jakiejkolwiek innej, bardziej realistycznej alternatywy. Rodzice dzieci i nastolatków z diagnozą depresji często mówią, że ich dziecko twierdzi:
- Na pewno mi się nie uda.
- Na pewno nie zdam do następnej klasy.
- Nigdy nie będę dobry/dobra z…
- Dziewczyna/chłopak na pewno mnie rzuci
- Koleżanka na pewno nie zaprosi mnie na studniówkę.
- Mama na pewno na mnie nakrzyczy.
- Nigdy się tego nie nauczę.
- Nigdy nie znajdę chłopaka/ dziewczyny/ przyjaciela/ przyjaciółki
Często też podobne stwierdzenia słychać z ust mamy lub taty dziecka z depresją.
Jak sobie radzić z przepowiadaniem przyszłości?
Warto być niedowiarkiem. To znaczy: zauważać myśl(i), które pojawiają się w naszej głowie, odnotować, że one są, często przychodzą jak nieproszeni goście, zdarza się, że jesteśmy do nich tak przyzwyczajeni, że uważamy, iż to, co myślimy (o sobie, innych, o bliższej lub dalszej przyszłości) to prawda, z którą nie warto dyskutować. To błąd! Dyskutujcie ze swoimi myślami, podważajcie je, szukajcie dowodów na ich potwierdzenie, ale również na to, że to zwyczajnie nieprawda. Poddawajcie w wątpliwość, bo tylko w ten sposób macie szansę uzmysłowić sobie, że i owszem, myśli są, ale… nie oddają całego, skomplikowanego obrazu rzeczywistości. Przyglądajcie się temu, co produkuje Wasz umysł zwłaszcza wtedy, gdy sytuacja, w której się one pojawiają jest dla Was trudna, w której często pojawiają się też dość silne emocje. Już sama świadomość tego, że to, co myślimy może być pułapką lub pójściem na skróty naszego mózgu daje przestrzeń do wysuwania wątpliwości. I do dania sobie szansy na to, by uznać, że to tylko myśli i że możemy przestać w nie wierzyć.
Efekt Barnuma
Z przepowiadaniem przyszłości ściśle związany jest również efekt Barnuma (inaczej: efekt Forera, efekt horoskopowy). Polega on na tym, że akceptujemy określone opisy osobowości jako trafne w odniesieniu do siebie. Innymi słowy, ludzie uważają ogólnikowe, nieprecyzyjne opisy swojej osobowości, zawarte np. w horoskopie, za trafne i odpowiadające ich osobie.
Przeczytaj, proszę, poniższy opis i zastanów się, czy pasuje on do Ciebie?
Masz potrzebę, być lubianym/lubianą i podziwianym/podziwianą, jednocześnie jesteś krytyczny/a wobec siebie. Masz duże możliwości, których w pełni nie wykorzystujesz. Masz pewne wady osobowości, ale kompensujesz je tym wszystkim, co jest w Tobie dobre. Ludzie często nie zauważają tego, że jesteś taki, jaki jesteś. Czasem miewasz wątpliwości, czy decyzja podjęta w jakiejś sprawie była dobra czy zła...
Odnajdujesz w tym siebie? Swoje zalety, wady, potencjał? To właśnie efekt Barnuma w praktyce. Aby działał z dużą siłą, opis ten powinien być powiązany z powszechnie pożądanymi cechami. Gdy się jednak przyjrzymy powyższemu opisowi okaże się, że jest na tyle ogólny, że… nie tylko Ty uznasz, że zawiera "prawdę" o Tobie. Któż bowiem nie ma potrzeby bycia akceptowanym lub lubianym? Któż nie potwierdzi, że jest utalentowany, a jego potencjał w przyszłości będzie miał szansę na rozkwit?
O efekcie Barnuma dobrze wiedzą (jeszcze lepiej zarabiając na nim) wróżki i wróżowie. :)
O innych zniekształceniach poznawczych możecie przeczytać w artykułach:
"Zniekształcenia poznawcze. "Wszystko albo nic".
Obraz autorstwa freepik
